Ο πρώτος τόμος με τίτλο «Ιστορία της μουσικής στη νεότερη Ελλάδα/Από την Άλωση της Πόλης έως την έξωση του Όθωνα» κυκλοφόρησε στις αρχές του 2022, με οικονομική αρωγή του «Κοινωφελούς Ιδρύματος Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου» (ΚΙΚΠΕ), κατόπιν παρέμβασης της «Πρωτοβουλίας 1821-2021».
Η απουσία μιας εκτεταμένης, επιστημονικά θεμελιωμένης ιστορίας της κλασικής μουσικής στην Ελλάδα (όπερα, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου από ξένους και από Ελληνες δημιουργούς) αποτελούσε και ακόμη αποτελεί μία από τις μεγάλες πολιτιστικές και πολιτισμικές μας υστερήσεις. Γράφω «κλασικής» για λόγους καθαρά πρακτικής συνεννόησης και αντιπαρέρχομαι κάθε απόπειρα εξήγησης του γιατί υπάρχει αυτή η επίμονη υστέρηση.
Μέχρι χθες το κενό αναπλήρωναν ανεπαρκώς λιγοστές, φανερά παλιωμένες, γενικόλογες πραγματείες ή παραρτήματα γραμμένα από Ελληνες σε μεταφράσεις ξενόγλωσσων ιστοριών της κλασικής μουσικής στη Δύση, καθώς επίσης κάποια αποσπασματικά ιστορικά ειδικού χαρακτήρα. Το μεγάλο αυτό έλλειμμα ήρθε -επιτέλους!- να καλύψει μια νέα, φιλόδοξα περιεκτική και εκτεταμένη, τρίτομη, συλλογική έκδοση από το Ωδείο Αθηνών, που το 2021 γιόρτασε τα 150 χρόνια από την ίδρυσή του (1871).
Το όλον πραγματοποιείται με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση και υλοποιείται με οικονομική αρωγή του «Κοινωφελούς Ιδρύματος Κοινωνικού και Πολιτιστικού Εργου» (ΚΙΚΠΕ) κατόπιν παρέμβασης της «Πρωτοβουλίας 1821-2021». Ο πρώτος τόμος με τίτλο «Ιστορία της μουσικής στη νεώτερη Ελλάδα/Από την Αλωση της Πόλης έως την έξωση του Οθωνα» κυκλοφόρησε στις αρχές του 2022. Αποτελείται από 700 σελίδες κειμένου και δύο συνοδευτικά CDs που περιλαμβάνουν μουσικά παραδείγματα.
Σε αυτόν δεν ξετυλίγεται ένα ιστορικό ενιαίας αφήγησης και οπτικής˙ κάτι τέτοιο, σε συνδυασμό, βέβαια, με αξιοποιούμενες νέες αρχειακές πηγές, θα μπορεί να γίνει μόνον στο μέλλον αφού αφομοιωθεί ευρέως η πληροφορία και ωριμάσουν οι συζητήσεις που θα προκαλέσει η ολοκλήρωση της παρούσας έκδοσης. Αντίθετα, εδώ προτείνεται ένα σύνολο εκτενών, θεματικά εστιασμένων δοκιμίων που παρατάσσονται με ιστορικά χρονολογική σειρά και φέρουν τις υπογραφές έγκριτων εξειδικευμένων μουσικολόγων (Κώστας Καρδάμης, Χάρης Ξανθουδάκης, Στέλλα Κουρμπανά, Κωνσταντίνος Σαμπάνης). Αυστηρώς επιστημονικά, μεστά πληροφορίας και ορθολογικά οργανωμένα αλλά δίχως να βαρύνονται από δύσκολη ορολογία και εκτεταμένα παραθέματα μουσικού υλικού, τα κείμενα συνοδεύονται από εικονογράφηση και είναι γραμμένα έτσι ώστε να διαβάζονται άνετα και να συγκρατούν συνεχώς το ενδιαφέρον του μέσου, μορφωμένου φιλόμουσου.
Πρόκειται για ώριμους καρπούς μακρόχρονης ενασχόλησης με το εκάστοτε θέμα, εμβριθούς μουσικολογικής έρευνας και πρόσθετης, εξειδικευμένης αρχειακής έρευνας, το πιο πρόσφατο μέρος της οποίας ολοκληρώθηκε υπό δυσμενείς συνθήκες λόγω της πανδημίας. Η επιμέλεια του τόμου φέρει τις υπογραφές των Ξανθουδάκη, Βλαγκόπουλου, Καρδάμη και Κουρμπανά.
Τα δώδεκα δοκίμια χωρίζονται σε δύο ενότητες: «Πριν από την Επανάσταση», «Από το γένος στο κράτος». Αρχικά, ψηλαφούν διεξοδικά το βαθύ υπόβαθρο της παρουσίας έντεχνης μουσικής στον ελληνόφωνο χώρο, αφιερώνοντας πολλές σελίδες στην καταγραφή και αξιολόγηση των διάσπαρτων σημείων συνάντησης και των απόμακρων κοινών αφετηριών της κοσμικής και της εκκλησιαστικής μουσικής (Βυζάντιο, Ενετοκρατία, Τουρκοκρατία, Επτάνησα, προεπαναστατική περίοδος, Νεοελληνικός Διαφωτισμός). Φυσικά, στο πεδίο αυτό γίνονται πολλές και ερεθιστικά ενδιαφέρουσες, διεξοδικές αναφορές στο πώς προσλάμβαναν και πώς αξιολογούσαν την όπερα του μπαρόκ αλλά και τη μουσική παιδεία της Δύσης οι Έλληνες του 18ου και του πρώιμου 19ου αιώνα. Επονται η ιδεολογική πρόσληψη και η πρακτική διαχείριση της μουσικής ζωής και παιδείας στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος (Καποδίστριας, Παπαρρηγόπουλος, εκκλησιαστικοί κύκλοι), καθώς επίσης η πρώτη διεξοδική συναγωγή καταγραφών της μουσικής ζωής στις πόλεις της οθωνικής Ελλάδας (Αθήνα, Σύρος, Ναύπλιο, Πάτρα κ.λπ.).
Όπως είναι αναμενόμενο και ζητούμενο, οι αναγνώσεις πρωτίστως εκπλήσσουν. Φωτίζουν ιστορικά τεκμηριούμενες συνάφειες, ανατρέπουν ατεκμηρίωτες αξιολογήσεις -συχνά απαξιώσεις-, μύθους και πεποιθήσεις, θέτουν θέματα προς διερεύνηση, δημιουργούν πολλές πρώτες και δεύτερες σκέψεις, καθώς επίσης πλήθος ερωτημάτων καθαρά μουσικών αλλά όχι μόνον. Στα περισσότερα απαντούν, κάποια μένουν ανοιχτά. Πώς προσλάμβαναν τη δυτική μουσική του μπαρόκ και του πρώιμου κλασικισμού οι μείζονες Ελληνες θιασώτες του Διαφωτισμού και πώς, μετεπαναστατικά, οι Ελλαδίτες οδηγοί της πολιτικής και της πολιτιστικής ζωής; Πώς ηχούσαν οι παραστάσεις όπερας στην Ελλάδα των οθωνικών χρόνων; Ποια ήταν, πού βρίσκονταν και τι μορφή είχαν τα θέατρα; Πού και πώς συναντιούνταν και συγκρούονταν επωαζόμενες ιδεολογίες, αναδυόμενες ταυτότητες, νεοπαγείς θεσμοί και μουσικές εξελίξεις; 700 σελίδες εκπλήξεων!
